Europese gasprijs naar recordhoogte

Het nieuws dat de Russische pijpleiding Nordstream 1 aankomende week weer stil zal komen te liggen voor onderhoud schokte de energiemarkt. De spotprijs voor gas (in euro per MWh) eindigde de week boven de 340 euro. Een verzevenvoudiging ten opzichte van de prijs een jaar geleden. De werkelijke oorzaak van de leveringsproblemen moet zonder twijfel worden gezocht in de sancties rondom de oorlog in Oekraïne. Het blijkt dat Rusland het geproduceerde gas momenteel affakkelt bij het begin van de pijplijn in Rusland. En in de Russische staatsmedia wordt met genoegen vooruitgekeken naar de strenge winter die de Europeanen wat nederigheid zal leren. Maar ook zonder strenge winter lijkt een zware klap voor de Europese economie onontkoombaar.

Een perfect storm op de Europese energiemarkt

In tegenstelling tot een strenge winter is het op dit moment juist de extreem droge en warme zomer die de Europese energievoorziening verder in het nauw brengt. Door de lage waterstand in onder andere de Rijn stokt de aanvoer van het alternatief voor Russisch gas – steenkool. In Frankrijk zorgt een tekort aan koelwater ervoor dat kerncentrales niet op volle sterkte kunnen draaien. En ook de waterkrachtcentrales in Europa produceren slechts een fractie van wat zij onder normale omstandigheden zouden produceren. Deze perfect storm stuwt alle Europese energieprijzen omhoog. In Frankrijk steeg de prijs voor een MWh elektriciteit naar 1100 euro. Ruim 10 keer meer dan dezelfde periode vorig jaar.

Weinig alternatieven voor Russisch gas

Op de korte termijn lijken er weinig alternatieven te zijn voor het Russische gas. Nieuwe pijplijnen die Europa moet verbinden met gasvelden in Azerbeidzjan, Israël en Egypte zullen nog enkele jaren op zich laten wachten. De Noorse gasvelden kunnen door infrastructurele problemen slechts in beperkte mate bijspringen. En ook het alternatief van LNG dat via schepen vanuit onder andere de Verenigde Staten wordt geïmporteerd, loopt tegen infrastructurele problemen aan. De capaciteit om LNG geschikt te maken voor het Europese gasnetwerk is beperkt. En door de wereldwijde vraag naar LNG is de transportcapaciteit beperkt. Olie lijkt ook geen soelaas te bieden. De OPEC heeft weinig zin om Europa te hulp te schieten door de productie te verhogen. En de Amerikaanse regering heeft olieproducenten gemaand zich vooral op de lokale markt te focussen en – alhoewel momenteel lucratiever – niet naar Europa te exporteren.

Europese bedrijven staan voor lastige keuzes

Het bovenstaande betekent dat Europeanen een lange winter tegemoet gaan. Bedrijven met een grote afhankelijkheid van gas schroeven de productie terug of leggen deze zelfs helemaal stil. De Noorse kunstmestproducent Yara heeft de productie met 35% teruggeschroefd. En in Nederland zal onder andere de glastuinbouw moeten besluiten of de productie door de hoge gasprijs nog wel rendabel zal zijn. Het terugschroeven van de productie zal op zijn beurt weer negatieve effecten kunnen hebben voor bedrijven in de transportsector en zich op die manier als een schokgolf door de economie bewegen.

Overheden willen consumenten ontzien

Voor consumenten betekenen de hoge energieprijzen bovenal een sterk verlies aan koopkracht. In het Verenigd Koninkrijk zal de energierekening van sommige Britten wel verdrievoudigen. Overheden willen vooral de consument ontzien en strooien met maatregelen en geld ter compensatie. Binnen de EU wordt door verschillende landen bij elkaar circa €280 miljard vrij gemaakt om de energieklap op te vangen. Griekenland wil 94% van de stijging van de energierekening compenseren. Frankrijk wil de energieprijs voor consumenten begrenzen. De nieuwe regering in Bulgarije heeft zelfs de banden met Rusland weer aangehaald en is bereid voor Russisch gas te betalen in roebels. Iets dat indruist tegen de tot op heden ingestelde sancties tegen Rusland.

Hoge energieprijzen geven boost aan verduurzaming

Een positieve kijk op de energiecrisis is dat dit de verduurzaming in een hogere versnelling heeft gebracht. Overheden, bedrijven en consumenten zijn zich ineens een stuk bewuster van de bron en het gebruik van energie. Het beleid van overheden is voor een belangrijk deel gericht op het besparen van energie. In veel landen zal de straatverlichting worden gereduceerd, wordt de thermostaat gemaximeerd op 19°C en wordt winkels gevraagd deuren dicht te doen om energie te besparen. Het wrange is dat dit maatregelen zijn die al eerder hadden kunnen worden ingezet wanneer de energieprijzen door middel van een CO2-belasting waren verhoogd. De extra belastinginkomsten hadden dan kunnen worden gebruikt om duurzame initiatieven te ondersteunen. Met de huidige prijzen komen de extra opbrengsten daarentegen ten goede aan de oorlogskas van Vladimir Poetin.

Een temperatuurafhankelijke euro

De combinatie van ongunstige effecten op de Europese economie en extra compensatie voor Europese consumenten zullen begrotingen onder druk zetten. Opvallend zijn het onder andere Griekenland, Italië en Spanje die met maatregelen met een omvang van respectievelijk 3,7%, 2,8% en 2,3% van het GDP relatief diep in de buidel tasten om de consumenten te ontzien. Duitsland en Nederland gaan met respectievelijk 1,7% en 0,7% van het BBP minder ver. De fiscale compensatie brengt de ECB in een nog lastiger parket. Om de inflatie te beteugelen moet de rente verder omhoog. Een rentestijging is vervelend voor de financiën van met name de Zuid-Europese landen. Het is daardoor waarschijnlijk dat de ECB relatief terughoudend blijft in het verhogen van de rente. Hierdoor zal de euro komende tijd hoogstwaarschijnlijk onder druk blijven staan. Een strenge winter zou deze druk nog wel eens kunnen opvoeren.