Dramatische start van premier Liz Truss

Sinds de komst van de nieuwe premier Liz Truss begin september is de politieke rust verre van wedergekeerd in het Verenigd Koninkrijk. Vertrekkend premier Boris Johnson liet een verdeeld land achter dat zwaar te kampen heeft onder de stijgende kosten voor levensonderhoud. Afgelopen maand stegen de consumentenprijzen (CPI) al bijna 10% ten opzichte van een jaar geleden en laten deze vooralsnog geen daling zien. De Bank of England (BoE) besloot daarom flink in te grijpen en voerde flinke renteverhogingen door. Tot op heden is de beleidsrente met 200 basispunten verhoogd tot het hoogste niveau sinds de periode van voor financiële crisis in 2008. Hierbij kwam vervolgens de laatste weken een dramatische start van de nieuwe premier Truss die in korte tijd veel vertrouwen verspeelde bij kiezers, beleggers en ondernemers.

Controversieel begrotingsplan

Om huishoudens en bedrijven wat meer ademruimte te geven, kondigde de nieuwe regering onder leiding van Truss een groot pakket aan van steunmaatregelen. Het pakket van meer dan £100 miljard richt zich met name op het terugdringen van de hoge energiekosten. Daarbij kondigde de nieuwe Chancellor of the Exchequer Kwasi Kwarteng aan dat de winst- en inkomstenbelastingen omlaag zullen gaan. Deze vergaande lastenverlichtingen zouden de kwakkelende Britse economie een nieuwe impuls moeten geven. Het geplande pakket aan maatregelen speelt vooral de hoge inkomens in de hand. Dit zorgde voor een flinke dosis scepsis onder zowel de bevolking als de oppositiepartijen. Ook financiële markten waren niet overtuigd dat het ruime steunpakket en lagere belastingen het gewenste resultaat zou brengen. Als gevolg kelderde de waarde van het Britse pond en liep de staatsrente flink op.

Pensioenfondsen in de problemen

De forse stijging van de kapitaalmarktrente zorgt voor problemen bij Britse pensioenfondsen. Die zien aan de ene kant de waarde van de pensioenverplichtingen sterk afnemen, maar teren aan de andere kant flink in op het belegd vermogen. Veel pensioenfondsen hebben echter het risico op een dalende (reële) rente voor een groot deel afgedekt met derivaten. Deze renteswaps verliezen waarde als de rente stijgt. De tegenpartijen die deze contracten afsluiten, vragen onderpand in de vorm van kas of staatsobligaties voor de openstaande contractwaarde. Toen de rente stevig omhoogschoot, daalde de renteswaps flink in waarde waardoor er meer onderpand gestort moest worden. Om op korte termijn aan deze vraag (margin call) te voldoen daalde vervolgens de waarde van de staatsleningen. Dat zorgde voor een vicieuze cirkel van koersdalingen en rentestijgingen. Om aan voldoende onderpand te komen werden liquide beleggingen als aandelen en staatsobligaties verkocht, waardoor de rente verder opliep. Dit zorgde ervoor dat er nóg meer onderpand vereist werd, waardoor nog meer beleggingen verkocht werden. Hierdoor steeg de rente nog verder, waarbij de lange swaprente richting 5% steeg.

Bank of England grijpt in

Door de extreme stijging van de Britse rente zag de Bank of England zich genoodzaakt om in te grijpen. De BoE sprong in de markt om de verkoopgolf van staatsleningen te stoppen. Om de financiële stabiliteit te waarborgen ging de BoE over tot het opkopen van staatsobligaties met een lange looptijd. Met succes, want na de bekendmaking daalde de 30-jaarsrente met meer dan 100 basispunten tot rond de 4%. Het nieuwe opkoopprogramma zou in principe deze week stoppen, maar een verdere verlenging is in de toekomst zeker niet uitgesloten.

Truss maakt ommezwaai

In een uiterste poging om de financiële markten te stabiliseren, ging premier Truss over tot een andere koers. Zo werden een aantal belastingmaatregelen teruggedraaid en werd Kwasi Kwarteng ontslagen als minister van Financiën. Zijn opvolger Jeremy Hunt zal hard aan de bak moeten om de Britse begroting op orde te krijgen en het geschonden vertrouwen op de financiële markten te herstellen. Grootschalige bezuinigingen en zelfs belastingverhogingen behoren daarmee tot de mogelijkheden. Mocht het gewenste effect uitblijven, dan komt de positie van Truss verder onder druk te staan en wordt haar functie als premier mogelijk onhoudbaar.

Belang voldoende liquiditeit weer aangetoond

Een dergelijke extreme ontwikkeling als in het Verenigd Koninkrijk zal zich naar verwachting niet snel hier voordoen, zo gaf DNB-president Klaas Knot aan het einde van de week aan. Ondanks dat Nederlandse pensioenfondsen grote spelers zijn op de Europese markt, is hun aandeel op de markt voor euro-leningen niet gelijk aan dat van de Britse fondsen in hun thuismarkt. De Europese obligatiemarkt is relatief een stuk dieper. Daarbij dekken Nederlandse pensioenfondsen vaak het renterisico niet volledig af, waardoor er in de basis minder wordt verloren bij een stijgende rente. Toch loopt ook in de eurozone de rente flink op en daarmee stijgt ook de druk op de Nederlandse pensioensector om tijdig voldoende onderpand te genereren. De zeer lage staatsrentes van de voorgaande jaren heeft de interesse in illiquide asset classes sterk gestimuleerd. De recente ontwikkelingen maken echter nog maar eens duidelijk dat de liquiditeit van de portefeuille om een gedegen monitoring vraagt.