Waarom valt Israël nu aan?

De aanval komt niet helemaal onverwacht. De spanningen rondom het nucleaire programma van Iran zijn de laatste jaren hoog opgelopen en bereikten afgelopen maanden een nieuw kookpunt. Hoewel Iran volhoudt dat het nucleaire programma civiel van aard is, tonen recente rapporten aan dat het land in staat is om binnen twee weken genoeg splijtbaar materiaal te produceren voor een kernwapen. Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), een autonome organisatie van de Verenigde Naties, gaf donderdag nog aan dat Iran in overtreding is van het non-proliferatieverdrag. Israël beschouwt een Iraanse atoombom als een existentieel risico voor haar voortbestaan. Bovendien schat Israël in dat de positie van Iran momenteel zwak is. Irans belangrijkste proxies, Hezbollah in Libanon en Hamas in de Gazastrook, zijn zwaar aangeslagen door de recente oorlogen met Israël. En het Syrische regime van Assad, een belangrijke bondgenoot van Iran, is verdreven. Eigenlijk lijken alleen de Houthi’s in Yemen nog over offensieve capaciteiten te beschikken. De aanval komt echter wel op een gevoelig moment, kort voor een nieuwe onderhandelingsronde tussen Iran en de Verenigde Staten.

Geen paniek op de financiële markten

Op de financiële markten veroorzaakte de aanval een negatieve marktreactie, maar van paniek is geen sprake. Beleggers ruilen op beperkte schaal risicovolle beleggingen, zoals aandelen, in voor veilige havens als goud. Maar al met al valt de eerste marktreactie mee. De olieprijs profiteert van het conflict. De Golfregio is immers verantwoordelijk voor een groot deel van de wereldwijde olie- en gasproductie. De marktimpact per slot vrijdag zag er als volgt uit:

• Aandelen. De S&P 500 sloot 1,8% lager en de Eurostoxx 50 daalde met 1,3%;
• Staatsobligaties. De 10-jaarsrente op Duitse staatsobligaties sloot vrijwel ongewijzigd;
• Olieprijs. De prijs van een vat Brentolie steeg met 7% van circa $70 naar circa $74;
• Goudprijs: De goudprijs sloot 1,5% hoger.

Scenarioanalyse

We schetsen de volgende mogelijke scenario’s.

Scenario 1: Kort conflict en beperkte escalatie

Het conflict blijft (grotendeels) beperkt tussen Israël en Iran. Israël gaat door met aanvallen op Irans nucleaire installaties maar weet deze relatief snel te vernietigen. Zo hintte de Israëlische premier Netanyahu op een campagne van twee weken. Iran slaat terug tegen Israël met drones en ballistische raketten met conventionele lading. Na verloop van tijd neemt de intensiteit van deze aanvallen echter af. Iran valt geen Amerikaanse of Saudische doelen aan en ook de olie-export uit de Golfregio wordt niet verstoord. Wel kan de olie- en gasexport van Iran terugvallen, maar Opec kan dit verlies opvangen.

De marktimpact blijft in dit scenario beperkt. Op korte termijn is er sprake van verhoogde volatiliteit, maar al vrij snel keert de rust op de financiële markten terug.

Scenario 2: Lang conflict, maar beperkte escalatie

Israël slaagt er niet in om de nucleaire installaties te vernietigen en de oorlog blijft zich voortslepen. Het wordt een langdurig conflict met Iran. Het blijft echter vooral een conflict tussen Israël en Iran en verdere escalatie blijft beperkt. Via haar proxies, met name de Houthi’s in Yemen, worden aanvallen op Israëlische doelen uitgevoerd. Iran durft een directe confrontatie met de Verenigde Staten echter niet aan. De focus blijft dus liggen op luchtaanvallen over en weer. Ook de Saudische olie-installaties en de olie-export worden niet (op grote schaal) aangevallen door Iran of haar proxies.

De marktimpact blijft ook in dit scenario beperkt. Doordat het conflict blijft voortduren, zal er echter wel met enige regelmaat sprake zijn van verhoogde marktvolatiliteit. Markten zullen voor langere tijd rekening moeten houden met mogelijke escalatie. Dit betekent dat olie- en goudprijzen op een hoger niveau blijven liggen. De aandelen- en obligatiemarkten moeten rekening houden met een structurele nieuwe bron van volatiliteit en onzekerheid.

Scenario 3: Escalatie

Het zwartste scenario is dat van vergaande escalatie. Iran richt haar pijlen niet alleen op Israël, maar ook op landen die het als bondgenoten van Israël ziet. Het valt Amerikaanse bases in het Midden-Oosten aan en/of olie-installaties in Saudi-Arabië. Het land probeert ook de straat van Hormuz te blokkeren om zo de olie-en gasexport uit de Golfregio stil te leggen. De Verenigde Staten zullen hierdoor direct betrokken raken bij het conflict.

De marktimpact zal in dit scenario groot zijn. Het kan een energiecrisis veroorzaken met sterk stijgende olie- en gasprijzen. Dat raakt de wereldeconomie hard en daarmee ook de wereldwijde financiële markten. Aandelenmarkten en andere risicovolle beleggingen zullen sterk corrigeren. De olie- en goudprijzen zullen sterk oplopen. De kapitaalmarktrentes van veilige havens als Duitsland zullen in eerste instantie sterk dalen. Als de energiecrisis echter langere tijd aanhoudt, krijgen we een herhaling van 2022: sterk stijgende inflatie en daarmee ook oplopende kapitaalmarktrentes.

Scenario 4: Diplomatieke oplossing

De Verenigde Staten, China en de VN dwingen zowel Israël als Iran tot terughoudendheid. Er worden multilaterale onderhandelingen opgestart met als doel een diplomatieke oplossing en een nieuwe nucleaire deal met Iran. De diplomatieke route kan ook ingezet worden als er in Iran of Israël een regime change plaatsvindt die de onderhandelingen willen openen.

De marktimpact blijft in dit scenario beperkt. Al vrij snel keert de rust op de financiële markten terug.

Scenario 1 en 2 zijn het meest waarschijnlijk

Vooralsnog lijken scenario 1 of scenario 2 het meest waarschijnlijk. Scenario 4 met een diplomatieke oplossing lijkt voorlopig een gepasseerd station. President Trump lijkt niet van plan om Israël te dwingen om verdere aanvallen te voorkomen. Onder meer omdat Israël zo het ‘probleem’, het Iraanse nucleaire programma, oplost. Op termijn zal de oorlog via diplomatie eindigen via een wapenstilstand of vredesverdrag. Scenario 3 van escalatie blijft het grootste en belangrijkste risicoscenario. Toch verwachten we dat het Iraanse regime een directe confrontatie met de Verenigde Staten uit de weg wil gaan. Temeer daar het regime al verzwakt lijkt. Ook zit China niet te wachten op een ontwrichting van de wereldwijde energiemarkten. Het scenario is echter ook zeker niet uit te sluiten.