Rusland valt Oekraïne aan

Het conflict tussen Oekraïne en Rusland vindt zijn oorsprong in de Oekraïense volksopstand van 2013. Sindsdien vaart Oekraïne een pro-westerse koers en zoekt het land aansluiting bij zowel de EU als de NAVO. Na de komst van de pro-westerse Oekraïense regering verslechterde de verhouding met Rusland echter snel. In 2014 annexeerde Rusland het Oekraïense schiereiland de Krim. Kort daarop brak een pro-Russische opstand uit in de Oost-Oekraïense Donbas regio. In 2015 werd met de Akkoorden van Minsk een wapenstilstand gesloten. In de daaropvolgende jaren bleef het echter onrustig. Eind 2021 was voor Poetin de maat vol. Hij trok een enorme troepenmacht samen aan de grens met Oekraïne. Poetin escaleerde het conflict door de onafhankelijkheid van Donetsk en Loegansk te erkennen. Enkele dagen later zette hij de aanval in op Oekraïne. Poetin wil de regering van Oekraïne af zetten en van het land een Russische vazalstaat maken. Het Westen reageerde met een trits aan sancties zoals import- en exportverboden en financiële beperkingen.

Directe economische impact beperkt

De directe impact op de wereldeconomie is vooralsnog beperkt. Het economisch belang van Oekraïne en Rusland is daarvoor te klein. De omvang van de Russische economie bedroeg in 2021 naar schatting $1.650 miljard. Daarmee valt de Russische economie in het niet bij die van de Verenigde Staten ($23.000), China ($16.800) en de EU ($17.100). De niet-energie gerelateerde handel en de financiële verwevenheid van Rusland met de Europese Unie is het afgelopen decennium ook gestaag afgenomen. Dit komt mede door voorgaande sancties (nadat Rusland de Krim innam) en het daaropvolgend Russische beleid om minder EU-goederen te importeren. De export naar Rusland bedraagt nu 0,6% van het bruto binnenlands product van de eurozone. Dit bedroeg in 2013 nog 6%. Het economisch effect van sancties die betrekking hebben op de niet-energie gerelateerde handel en de financiële sector zal daarom per saldo een beperkt effect hebben op de West-Europese economieën.

Rusland heeft machtspositie op grondstoffenmarkt

Rusland is een economische dwerg, maar op het gebied van grondstoffen is het één van de belangrijkste wereldspelers. Dit geeft Rusland een machtspositie. Vooral op de energiemarkten is Rusland een niet te onderschatten speler van formaat. Rusland is één van de grootste exporteurs van olie en gas. Het land neemt een sleutelpositie in op de Europese energiemarkt. Circa 40% van het gas dat de EU verbruikt komt uit Rusland. De EU is in dit opzicht dus zeer kwetsbaar, zeker nu de gasvoorraden laag zijn. Wanneer de Russische gaskraan naar Europa dicht gaat, kan dit niet worden opgevangen door andere leveranciers. Leveranties van vloeibaar aardgas (LNG) uit de Verenigde Staten en de golfstaten kunnen het gat dat ontstaat slechts gedeeltelijk vullen. Europa kan ook niet terugvallen op andere energiebronnen. Het wegvallen van Russisch gas zal dus resulteren in een diepe Europese energiecrisis met grote nadelige economische gevolgen. Daarnaast is Rusland een grote exporteur van metalen. Zo importeert de EU veel metalen uit Rusland, waaronder palladium (circa 40%) en aluminium (circa 17%). Ook bij de agrarische producten, zoals tarwe, zijn Rusland én Oekraïne belangrijke exporteurs.

Er zijn meerdere scenario’s

Gezien de grote onzekerheid over het verdere verloop van de oorlog onderscheiden wij een aantal mogelijke scenario’s. De financiële en economische impact daarvan verschilt sterk. Oplopend van positief tot zeer negatief onderscheiden wij achtereenvolgens: • Scenario 1 Diplomatie: Poetin maakt pas op de plaats waardoor verdere escalatie wordt voorkomen. Onderhandelingen worden weer opgestart en uiteindelijk komt er een diplomatieke oplossing voor de crisis; • Scenario 2 Escalatie: De aanval op Oekraïne is gericht op het vernietigen van de Oekraïense militaire slagkracht waarna de gehele Donbas (en wellicht meer delen van Oost- en Zuid-Oekraïne) feitelijk wordt geannexeerd. Het Westen reageert met zware sancties maar ontziet de energiesector; • Scenario 3 Sanctieoorlog: De aanval resulteert in een Russische invasie van de gehele Oekraïne. Oekraïne wordt na bezetting een vazalstaat van Rusland. Dit dwingt de EU en Verenigde Staten tot zware sancties, in reactie draait Rusland de gaskraan naar Europa dicht; • Scenario 4 Totale oorlog: Na een Russische invasie van de Oekraïne wordt de NAVO in een oorlog met Rusland gezogen.

Dichtdraaien gaskraan is een groot risico

Het eerste scenario ‘Diplomatie’ lijkt na de recente uitspraken en acties van Poetin voorlopig een gepasseerd station. Het laatste scenario ‘Totale oorlog’ is onwaarschijnlijk. Zowel de Amerikaanse president Biden als de verschillende Europese leiders hebben al duidelijk gemaakt dat ze Oekraïne niet militair te hulp schieten bij een Russische invasie. Dit scenario lijkt daarom alleen reëel als Rusland bijvoorbeeld haar oog laat vallen op één van de Baltische NAVO-lidstaten. Escalatie en Sanctieoorlog zijn op dit moment de meest waarschijnlijke scenario’s. In dat laatste scenario worden de energiemarkten geraakt door het dichtdraaien van de gaskraan naar Europa. Dat resulteert in een stagflatieschok voor de wereldeconomie. In combinatie met het risk-off sentiment resulteert een flinke bear market in aandelen. Veilige rentes zullen in eerste instantie dalen, maar daarna onder opwaartse druk komen van de fors hogere inflatie. De prijzen van energiegrondstoffen en goud zullen sterk stijgen en voor langere tijd op een hoog niveau blijven liggen. In alle andere scenario’s blijft de economische en financiële impact, na een periode van grote turbulentie, waarschijnlijk grotendeels beperkt tot Oekraïne en Rusland.