Het pad terug naar ‘normaal’

Nu er voorzichtige signalen zijn dat de coronacrisis in steeds meer landen onder controle is, speelt de vraag hoe we terug kunnen keren naar een ‘normale’ economie? Wat is de exit-strategie uit de coronaproblematiek? Of moeten we accepteren dat het niet mogelijk wordt terug te keren naar de situatie van voor de virusuitbraak? Onder de huidige maatregelen kunnen grote delen van de economie niet of in zeer beperkte mate functioneren. Onder andere de horeca, het toerisme en de amusementsindustrie zijn slachtoffer in de huidige economie op afstand. Maar ook voor contactberoepen zoals kappers, fysiotherapeuten en tandartsen is het vrijwel onmogelijk om het werk op een normale manier te doen zolang de huidige maatregelen van kracht zijn. En dan is er de vraag wat de uitbraak betekent voor de wereldhandel. De virusuitbraak heeft duidelijk gemaakt hoe fragiel een systeem is waarin de productiecapaciteit is geconcentreerd in een handjevol Aziatische landen. Circa 90% van de medicijnen die in Europa worden gebruikt, wordt in China en India geproduceerd.

De exit zal per land verschillen

Een eerste observatie is dat de exit-strategie zal verschillen afhankelijk van de gehanteerde beheersingsstrategie. China en Zuid-Korea kozen direct na de constatering van de eerste besmettingen voor een drastisch pakket aan maatregelen gericht op het opsporen en indammen van besmettingen. Deze maatregelen waren drastisch en abrupt, waardoor het effect op de economie in eerste instantie groot was. Maar hierdoor bleef het aantal besmettingen overzichtelijk en het aantal doden beperkt. In Westerse landen was de reactie op de virusbesmettingen in eerste instantie terughoudend. In Italië werd in eerste instantie slechts een aantal dorpen afgesloten. In Nederland richtte de aanpak zich op contactonderzoek van bewezen besmettingen. Pas toen duidelijk werd dat het probleem groter was, werden evenementen afgelast en mensen gemaand thuis te blijven. Het aantal besmettingen per hoofd van de bevolking is hierdoor in het Westen vele malen groter dan in de Aziatische landen. China kan de economie weer opstarten terwijl het land het aantal besmettingen blijft monitoren. In het Westen zal dit lastiger zijn. Er is beperkt zicht op het aantal besmette personen, waardoor de maatregelen van algemenere aard zijn en vooral moeten voorkomen dat nieuwe infectiehaarden ontstaan. Bijeenkomsten van grote groepen mensen lijken hierdoor op korte termijn niet verstandig. Het is gebleken dat dit infectiehaarden kunnen zijn die pas na weken worden opgemerkt. Een voetbalwedstrijd tussen een Spaanse en een Italiaanse club is bijvoorbeeld waarschijnlijk de bron geweest van de vele Spaanse besmettingen.

De exit kent veel onzekerheden

Het afbouwen van de huidige maatregelen is afhankelijk van verschillende factoren waar nu geen of slechts beperkte informatie over is. Zo is een belangrijke vraag in hoeverre een groter deel van de bevolking al met het virus in aanraking is geweest zonder noemenswaardige klachten. Met name in Westerse landen is ervoor gekozen om terughoudend te testen. Het aantal daadwerkelijke besmettingen ligt daardoor hoger dan de gerapporteerde besmettingen. En dan is er de vraag in hoeverre voormalig COVID-19-patienten immuniteit hebben opgebouwd. De patiënten met ernstige symptomen lijken inderdaad beschermd te zijn. Bij patiënten met mildere symptomen is dit niet evident. Het zou dus kunnen dat deze groep later alsnog ernstig ziek wordt. Zolang dit risico bestaat, zullen overheden terughoudend zijn met het (volledig) loslaten van de maatregelen. En dan is er de vraag hoe lang het duurt voordat een vaccin op grote schaal beschikbaar komt. Als het virus rond blijft waren, zal alleen een vaccin een terugkeer naar ‘normaal’ mogelijk maken. De ontwikkeling van een vaccin neemt doorgaans jaren in beslag. Een optimistische schatting gaat ervan uit dat het mogelijk zou zijn om binnen 1 a 1,5 jaar een vaccin te ontwikkelen. Als dit op grote schaal kan worden toegediend, zou een terugkeer naar een situatie van voor de virusuitbraak mogelijk zijn.

Grotere rol overheid lijkt onontkoombaar

De rol van overheden in de economie zal door de virusuitbraak voorlopig alleen maar toenemen. Zolang de maatregelen van kracht blijven, zullen de sectoren die het hardst worden getroffen door de maatregelen moeten worden gesteund door de overheden of het risico lopen helemaal te verdwijnen. Daarnaast zullen overheden een rol blijven spelen in het monitoren van de uitbraak. In China ligt een dergelijke rol voor de hand, de overheid monitorde de inwoners daar al volop. In Europa is dit minder evident. Er zijn voorstellen om met een app bewegingen van mensen te registreren zodat het mogelijk wordt te waarschuwen wanneer men in de buurt is geweest van een besmet persoon. De consequenties van een dergelijk systeem voor de privacy van burgers zijn echter mogelijk verstrekkend. Daarnaast zou dit systeem nu gebaseerd zijn op vrijwilligheid en daarmee waarschijnlijk maar zeer beperkte toegevoegde waarde hebben. Om het echt bruikbaar te maken zou een verplichtstelling nodig zijn. Dat lijkt voor de Europese landen nu nog een stap te ver.

De wereldeconomie zal veranderen

Zelfs in de meest optimistische scenario’s is het zeker dat de wereldeconomie als gevolg van de virusuitbraak zal veranderen. Productieketens zullen opnieuw worden uitgetekend. De wereldhandel was voorafgaand aan de coronacrisis al aan het afnemen door onder andere het handelsconflict tussen de Verenigde Staten en China. De Wereldhandelsorganisatie (WTO) gaat ervan uit dat de wereldhandel nu in het beste geval met circa 13% zal afnemen. In het meest pessimistische geval zal de wereldhandel met meer dan 30% krimpen. Ook toerisme en grotere evenementen zullen zich opnieuw moeten uitvinden. Het herstel naar de nieuwe situatie zal hierdoor duidelijke winners en losers kennen. De landen en bedrijven die kunnen inspelen op de veranderingen in de productieketens zullen profiteren. Landen en bedrijven die afhankelijk zijn van toerisme en het vervoer en bijeenkomsten van grote groepen personen lijken nog langere tijd in zwaar weer te zullen verkeren.