Termijn ECB-president Draghi zit erop

Mario Draghi zat vorige week zijn laatste vergadering als ECB-president voor. De Italiaan wordt per 1 november opgevolgd door de Française Christine Lagarde. Tijdens de vergadering werd geen beleidswijziging doorgevoerd. In zijn laatste persconferentie verdedigde Draghi de in september genomen stimuleringsmaatregelen met verwijzing naar te lage inflatieverwachtingen. Het nieuwe pakket aan maatregelen bestaat onder andere uit een herstart van het opkoopprogramma van obligaties en een renteverlaging.

Redder van de euro

Draghi startte zijn termijn als ECB-president in 2011. Al snel werd hij geconfronteerd met de eurocrisis. Landen raakten in financiële problemen en risico-opslagen van perifere staatsobligaties liepen sterk op. De eurozone-economie belandde in een recessie en de werkloosheid nam toe. De gezamenlijke muntunie dreigde zelfs uit elkaar te vallen. Met zijn whatever it takes-toespraak in juli 2012, speelde Draghi een belangrijke rol in het bezweren van de crisis. De toespraak bleek het keerpunt in de eurocrisis en zette de deur open voor onconventionele maatregelen. Mede hierdoor transformeerde de ECB naar een flexibelere centrale bank met een gereedschapskist vol nieuwe beleidsinstrumenten. Het opkoopprogramma van obligaties en de negatieve depositorente springen het meest in het oog. Andere voorbeelden zijn: goedkope leningen aan banken (TLTRO’s) en het tot nu toe nog ongebruikte OMT-noodprogramma waarbij de ECB onder voorwaarden staatsobligaties opkoopt van een land in de problemen. De ECB vervult zo de facto de rol van lender of last resort in de eurozone.

Kritiek op beleid zwelt aan

De redding van de euro is het belangrijkste wapenfeit van de Italiaan. Hij wordt ook geroemd om zijn politieke en communicatieve vaardigheden en het getoonde leiderschap. Maar de laatste tijd neemt ook de kritiek toe. Hij zou zijn doorgeschoten met de stimuleringsmaatregelen. Vooral de noordelijke landen in het eurogebied morren. Het voorbeeld van de conservatieve Bundesbank waarop de ECB oorspronkelijk is gestoeld, is overduidelijk losgelaten. Meerdere Duitse ECB-bestuursleden hebben uit onvrede met het beleid voortijdig hun functie neergelegd. Recent vertrok het Duitse ECB-lid Sabine Lautenschläger en uitten diverse centralebankpresidenten, waaronder de Klaas Knot, hun ongenoegen over de recente besluiten. De meningen zijn sterk verdeeld over de vraag of de vermeende voordelen van het zeer ruime en onconventionele ECB-beleid opwegen tegen de potentiële negatieve gevolgen hiervan. Daarnaast speelt de vraag of alle maatregelen wel passen binnen het ECB-mandaat. Zo onderzoekt het Duitse constitutionele hof de legitimiteit van het obligatie-opkoopprogramma.

Vooral lagere rentes door Draghi’s beleid

Draghi begon zijn ambtstermijn in een turbulente macro-economische omgeving. De eurozone beleefde een recessie, de werkloosheid liep op en de inflatie daalde. Na de eurocrisis trad economisch herstel op en daalde de hoog opgelopen werkloosheid, maar de inflatie bleef laag. De inflatie lag gedurende zijn termijn gemiddeld genomen tussen de 1% en 1,5%. Dit is onder de nagestreefde doelstelling van de ECB, maar van deflatie is geen sprake. De invloed van Draghi op de financiële markten is groot geweest. De Duitse 10-jaarsrente is onder zijn bewind gedaald van ruim 2% naar -0,6%. De Italiaanse 10-jaarsrente is gedaald van 7% naar 0,9%. Tegelijkertijd is de euro flink in waarde gedaald ten opzichte van de Amerikaanse dollar. In 2011 bedroeg de wisselkoers nog circa 1,40. Nu schommelt deze rond de 1,11. De Europese aandelenmarkt is de afgelopen acht jaar flink in waarde stegen. Het totaalrendement op de MSCI Europa index bedroeg in deze periode bijna 100%.

Uitdaging voor Lagarde

Deze week neemt Christine Lagarde het stokje over van Mario Draghi. De ECB gaat onder haar leiding een zeer belangrijke periode tegemoet. De verdeeldheid binnen de bank is groot, de mogelijkheden voor nieuwe stimulansen zijn beperkt en de economische groei koelt flink af. Tegelijkertijd bevindt de inflatie zich onder de doelstelling. Gezien haar brede ervaring met beleid en politiek is Lagarde in aanleg de juiste persoon om weer eenheid te brengen binnen de ECB. Dit neemt niet weg dat de uitdagingen groot zijn. Er is momenteel nauwelijks oog voor de nadelen van het extreme monetaire beleid. De huidige rigide focus op de inflatiedoelstelling leidt tot financiële onevenwichtigheden. Het zou beter zijn als de ECB vooralsnog een wat lagere inflatie accepteert. Daarnaast kunnen bij de effectiviteit van de ECB-maatregelen vraagtekens gezet worden. Toch zal het monetaire beleid onder Lagarde zeer ruim blijven. We verwachten dan ook dat renteniveaus de komende jaren laag blijven. Maar de kans op potentiële ongelukken neemt wel toe. Het wordt spannend in de muntunie.